Książka miesiąca: Katarzyna Anna Urbanowicz – Wysiedlone dusze

Książka miesiąca: Wysiedlone dusze  (2024)  antologia Katarzyny Anny Urbanowicz .

.

.

E-book w trzech formatach do wyboru: pdf , ePub. lub mobi. Zbiór opowiadań różnych gatunków, od SF i fantasy począwszy, do obyczajowych z różnych okresów twórczości autorki.

 Motto:

Najczęściej te nawiedzone, rzadko występujące istoty są związane ze szczególnym rejonem geograficznym. Badacze specjalizujący się w zakresie zjawisk dotyczących duchów twierdzą, że owe niezrównoważone istoty przebywają w bezludnych rejonach pomiędzy niższą sferą astralną Ziemi a światem duchowym. Jednak badania skłaniają mnie do przypuszczenia, że dusze te nie są ani zagubione w przestrzeni, ani demoniczne. Po śmierci fizycznej zdecydowały się one z własnej woli pozostać przez jakiś czas w sferze ziemskiej ze względu na wysoki stopień nieukontentowania. Moim zdaniem są to okaleczone dusze, ponieważ są tak bardzo oszołomione i mają w sobie tak wiele rozpaczy, a nawet wrogości, iż pragną, aby ich przewodnicy trzymali się od nich z daleka. Wiemy, że można, stosując różne metody, na przykład egzorcyzmy, zlokalizować wrogie, wysiedlone istoty i spowodować, by przestały one niepokoić ludzi. Można przekonać duchy przebywające w ciałach innych osób, aby odeszły i ostatecznie przeniosły się we właściwy sposób do świata duchowego.

Podobnie jak w innych powieściach autorki, od powojnia, przez głęboki PRL, jak również w świecie wyobraźni, w opowiadaniach fantasy – tędy kroczą kobiety próbujące odnaleźć w świecie uzasadnienie dla siebie, starające się przetrwać i zrozumieć rzeczywistość. Tytuł zbioru opowiadań nawiązuje do legend o wysiedlonych duszach ludzi, którzy za życia nie umieli zdefiniować swojej sytuacji ani nie potrafili dać sobie z nią rady i wskutek tego skazani zostali na wieczne błąkanie się po bezdrożach.  Dusze te są  okaleczone, oszołomione i mają w sobie wiele rozpaczy oraz agresji,  jednak paradoksalnie pragną, aby ich przewodnicy trzymali się z daleka. Jeśli to prawda, PRL zostawił po sobie mnóstwo takich wysiedlonych dusz, część jeszcze żywych, staruszków błądzących wśród wspomnień i ucieczek do niepamięci. Losy niektórych z nich, egzystujących pod presją nie tylko politycznie pojmowanego patriarchatu, ale także wszelkich przejawów społecznych zachowań, wynikających czy to z przywiązania do tradycji, czy to z innego rodzaju przyzwyczajeń (które dziś określamy myśleniem stereotypowym) przedstawione w tym zbiorze. Opowiadania ukazują źródło owych stereotypów, chwytają moment ich formułowania się i utrwalania w społeczeństwie, przyswajania ich, rzutujących na sfery życia wydać by się mogło, z pozoru nie związane z prawami chwil i przechodzące do obecnych czasów, gdzie ulega się im bezrefleksyjnie.

Opowiadania z gatunku SF i fantasy to zarówno wspomnienie najbardziej dojrzałych tekstów autorki jak i kontynuacja osadzona w opisanych światach, których ogląd opiera się na kobiecej perspektywie męskich światów wojowników i zdobywców, władców i ich opozycji oraz magów i twórców panujących ideologii. Wreszcie dwa opowiadania najnowsze, nieco skandalizujące, ukazujące bez osłonek zaskakujące oblicza starości i postaw w obliczu miłości i śmierci.

Wydanie I, Warszawa 2024

Język polski

ISBN
978-83-972154-0-5 (druk)
(e-book w formacie pdf)
(epub)
(mobi)

Liczba stron (z ilustracjami) 545

Ilustracje oraz projekt artystyczny okładki Wiesław Cupała

Redakcja i opieka redakcyjna Justyna Karolak

Skład i łamanie, przygotowanie do druku okładki oraz skład e-booków
Konrad Jajecznik Manuscript

Wydawnictwo Grube Ryby

Druk i oprawa: Totem

Biogram autorki

 Katarzyna Anna Urbanowicz – pisarka związana z nurtem literatury science fiction i twórczyni prozy obyczajowej oraz pięknej. Publikowała w prasie (m.in. w „Sferze”, „Odgłosach”, „Voyagerze”) oraz w antologiach: Rok 1984 (Alma-Press, 1988), Niech żyje Polska. Hura! (Fabryka Słów, 2006) i A.D.XIII (Fabryka Słów, 2007). W roku 1983 laureatka nagrody głównej Polskiego Stowarzyszenia Miłośników Fantastyki – za opowiadanie pt. Plama na wodzie; antologia pod tym samym tytułem została wydana w 1986 r. W roku 1987 zdobywczyni nagrody głównej w konkursie „Świadectwo współczesności” – za powieść pt. Taniec kury, której pierwszy nakład ukazał się drukiem w 2023 r. Autorka powieści: Sierotka (2016) i Papieżyca Odwrócona (2019). Wysiedlone dusze (2024) to pierwsze wydanie jej autorskiego tomu opowiadań – zbioru kompletnego, obszernego i różnorodnego pod względem obranych konwencji. Mawia, że „pisarze »wykorzenieni« piszą najciekawsze książki”.

Opis zbioru opowiadań pt. Wysiedlone dusze

Niektórzy staruszkowie – wciąż żywi – błądzą pośród wspomnień i ucieczek do niepamięci. Pod zatłoczonymi wiatami dworców pełno właśnie takich… wysiedlonych dusz … To typowe dla miejsc na pograniczu snu i świadomości. Oto więc mnóstwo szczęśliwców i nieszczęśników z uchwytami walizek w dłoniach przeciska się tu i ówdzie, próbując zdążyć na, odjeżdżający już, pociąg. Kolejni dopiero co wysiedli i zdezorientowani kluczą ku bliskim sobie troskom. Inni podróżnicy spieszą do wyjścia z peronu, chcąc czym prędzej spotkać się z Dwugębną, Jedyną i zwierzokobietami. Jeszcze inni wydają się tacy zwyczajni: Jo szuka spokoju na balkonie, Irena kolekcjonuje letnie sukienki, Edyta nie lubi być widzialna, kiedy śpi, a znudzona pandemią covidową Otellia zabija czas lekturą katalogu zabawek erotycznych…Otello z zazdrości zabił ukochaną – współczesnej Otelli pozostaje jedynie zabić siebie (o ile to możliwe w domu starców).

Streszczenia opowiadań z tomu „ Wysiedlone dusze”

Bohaterkami opowiadań są kobiety próbujące odnaleźć w świecie uzasadnienie dla siebie, starające się przetrwać i zrozumieć rzeczywistość. Tytuł zbioru opowiadań nawiązuje do legend o wysiedlonych duszach ludzi, którzy za życia nie umieli zdefiniować swojej sytuacji ani nie potrafili dać sobie z nią rady i wskutek tego skazani zostali na wieczne błąkanie się po bezdrożach.  Dusze te są  okaleczone, oszołomione i mają w sobie wiele rozpaczy oraz agresji,  jednak paradoksalnie pragną, aby ich przewodnicy trzymali się z daleka. 

Jeśli to prawda, PRL zostawił po sobie mnóstwo takich wysiedlonych dusz, część jeszcze żywych, staruszków błądzących wśród wspomnień i ucieczek do niepamięci. Losy niektórych z nich, egzystujących pod presją nie tylko politycznie pojmowanego patriarchatu, ale także wszelkich przejawów społecznych zachowań, wynikających czy to z przywiązania do tradycji, czy to z innego rodzaju przyzwyczajeń (które dziś określamy myśleniem stereotypowym) przedstawiam w tym zbiorze. Opowiadania ukazują źródło owych stereotypów, chwytają moment ich formułowania się i utrwalania w społeczeństwie, przyswajania ich, rzutujących na sfery życia wydać by się mogło, z pozoru nie związane z prawami chwil i przechodzące do obecnych czasów, gdzie ulega się im bezrefleksyjnie.

Bohaterkami antologii są kobiety, które w czasach PRL-u, a także przełomu lat dziewięćdziesiątych zmagają się z problemami życiowymi i nie znajdują z nich wyjścia, ponieważ rozwiązanie zależałoby od zmian systemowych, a te nie są ani możliwe, ani w owym czasie dostępne. Historie owych poszukiwań bywają niejednokrotnie dość fascynujące.

Lacrimosa ..……………………………………..…………………………..str.9

w opowiadaniu, “Lacrimosa”, kobieta upokorzona w pracy, po powrocie do domu spotyka się z podobnym potraktowaniem. Jej próba wyjścia z sytuacji jest żałosna i dziwaczna; balansuje pomiędzy szantażem emocjonalnym, a próbą samobójczą, w żadnym wypadku jednak nie prowadzi to do rozwiązania problemu.

Latające oko………………………………………………………..…….str. 21

Na granicy SF. Robotnica w fabryce podzespołów do telewizorów w czasach PRL cierpi na tik oka, co doprowadza do uruchomienia przeciwko rzekomemu sabotażowi nadmiernych środków. Kobieta ląduje w szpitalu psychiatrycznym, a obserwujący z kosmosu przybysze z innych światów wyciągają absurdalne wnioski o stosunkach panujących na Ziemi. Opowiadanie osnute na  kanwie rzeczywistych wydarzeń. Dopiero po wielu latach wykryto, że przypadek ten spowodowany został niedoborem pewnego składnika w diecie. 

Spojrzenie………………………………………………………………….str.31

Bohaterka “Spojrzenia” wraca myślami do czasów ogłoszenia stanu wojennego i swojej ówczesnej sytuacji, która poprzez utknięcie za granicą, gdzie pracowała w fabryce w NRD i oddzielenie od dziecka, znajdującego się pod opieką prywatnego przedszkola po drugiej stronie granicy, w Polsce, spowodowała radykalne zmiany w jej życiu ale i nienawiść męża, o której nie może zapomnieć nawet po wielu latach i osiągnięciu stabilizacji życiowej wierząc, że chciał ją zamordować.

Kluczyki………………………………………………………………..…str.37

Tematem opowiadania “Kluczyki” jest historia nieletniej dziewczyny, która z powodu uszkodzenia nowego samochodu rodziców, przy wprowadzaniu go do garażu i konfliktu z rodzicami, finalnie uznana została za osobę chorą  psychicznie. 

Wasz fiolet………………………………………………………………….str.49

Prawdziwe aberracje dotyczą jednak bohaterki opowiadania “Wasz fiolet”, której zamiłowanie do uprawianych na działce pomidorów spotyka się z narastającym lękiem przed ludzką agresją, prowadząc do absurdalnie wrogiego stosunku do przyrody i obwinianie jej za niezdefiniowane  krzywdy, doznane wskutek odczuwanych nierówności społecznych.

Nocne wahadło …………………………………………………….……..str.59

W “Nocnym wahadle” poznajemy losy dziewczyny pracującej jako sprzątaczka na stacji kolejowej, której wiara w ludzi i pierwsza miłość zostają brutalnie przekreślone przez otoczenie i jego prymitywne zasady. Przeciwwagą tej naiwnej dziewczyny jest inna kobieta, wielodzietna matka, początkowo pilnująca męża alkoholika, pracującego w nocy przy rozładunku wagonów, a potem sama zatrudniająca się przy tej ciężkiej i szkodliwej dla zdrowia pracy, kiedy ona i wszystkie jej dzieci działają jak jedna maszyna do obsługi nocnych dostaw. Można jednak przypuszczać, że losy tych obydwu kobiet stanowią początek i koniec losów większości kobiet ciężko pracujących i wychowujących dzieci w czasach PRL-u.

Ułowić deszcz………………………………………………………………str.79

W opowiadaniu “Ułowić deszcz” urzędniczka na zwolnieniu lekarskim pierwszy raz w życiu odwiedza miejski park, obok którego wiele lat przyjeżdżała. Jest to forma jej buntu przeciw obowiązkom wobec pełnionych ról społecznych.

Cień z latarką w ręku……………………………………………..……..str.91

“Cień z latarką w ręku” to opowiadanie o kelnerce w wiejskiej gospodzie, jej marzeniach o miłości i lepszym życiu, kończące się zwyczajnym małżeństwem i zwyczajnymi problemami. W tle opowiadania przewijają się motywy ze słynnego musicalu wg „Opery za trzy grosze” wg sztuki Bertolda Brechta.

Zabłądzić w czekaniu……………………………………………….…..str.103

“Zabłądzić w czekaniu” opowiada o oczekiwaniu starzejącej się urzędniczki w okresie przełomu lat 89/90 w gabinecie kadrowego na wypowiedzenie, a właściwie o jej wycieczkach myślowych, nie prowadzących jednak do żadnego sensownego rozwiązania, kończących się jednak paranoją (?) A może do dziś nie wykrytą aferą?

Poranny ruch w trawie……………………………………………….….str.143

Wracający z weekendu mieszkańcy miasta spotykają rankiem węża połykającego żabę. Potem pochłania ich droga z widokiem na miasto.

Te drzwi……………………………………………………………….…str.151

Jest to historia pewnej wsi i degradacji fizycznej i moralnej jej mieszkańców, znajdującej swoje odbicie zarówno w dramatach wojennych, jak i w historii wypadków drogowych na przestrzeni kilku pokoleń oraz losów osób związanych z nią, aż do współczesności.

Służew nad Dolinką – Reality show……………………………..………str.227

Starzejąca się wdowa, której świat zaczyna się rankiem od palety lekarstw, obserwuje budowę apartamentowca naprzeciwko jej mieszkania. Po jakimś czasie zaangażowanie w przebieg transportu elementów budowy oraz pracy dźwigowego zmierza ku identyfikacji z pracującymi tam ludźmi. Kobieta staje się kibicem przeżywającym urojone czy wymyślone problemy tamtych ludzi, wzorowane na własnych ograniczeniach.

Otellia………………………………………..……………………..……str.233

Mieszkanka domu pomocy społecznej, osiemdziesięciosześcioletnia staruszka, w czasie izolacji z powodu covidu, z nudów prowadzi korespondencję mailową ze znajomą właścicielką sex shopu, która opisuje dostępne w sklepie gadżety erotyczne, mając prawdopodobnie nadzieję, że w ten sposób zainicjuje ich sprzedaż w DPS. Mimo rozważań natury technicznej na temat postępów gry erotycznej ze sobą, kobieta darzy nieśmiałym uczuciem współmieszkańca domu; miłością pozbawioną akcentów seksualnych, chociaż nie wolną od zazdrości.

Na tle pandemii rozgrywa się dramat miłosny, gdy zazdrość domagającą się  uśmiercenia, kobieta kieruje przeciwko sobie. Niestety, śmierci nie daje się przywołać na żądanie, wykluczają  ją codzienne rytuały DPS.

Letnia kolekcja………………………………………….………………str.272

W oczekiwaniu na śmierć ciężko chorego męża kobieta, która myli dzień z nocą, odróżnia mijający czas po kolorze letniej sukienki wybieranej przypadkowo z szafy.

Jedyna…………………………………………………………..……..…str.287

Jedyna jest kotką, która przeżyła wybuch w Czarnobylu. Odyseja jej matki na tereny osiedla domków rekreacyjnych przy granicy, wypływa na kolejne pokolenia nowonarodzonych kociąt i ich losy w nowym kraju. Zarówno kotka, wskutek wybuchu, jak i mieszkanka daczy, dysponują szczególną mocą przewidywania wydarzeń. W niczym to jednak im nie pomaga, znajomość przyszłości nie oznacza wpływu na jej odmianę; ten dar pozostaje obciążeniem, a nie możliwością. Dramaty kocie i ludzkie muszą się dopełnić. Gdyby się im przyjrzeć bliżej, niewiele od siebie się różnią.

Oczy jak chabry…………………………………………………….……str.309

Akcja opowiadania rozgrywa się na Wołyniu w 1942 r. w czasie pogromów ludności polskiej. Uczennica  wracająca z internatu na zimowe ferie, napadnięta przez kolegów narodowości ukraińskiej, zostaje pobita i  wrzucona do rzeki. Modląc się o przeżycie do anioła stróża, dziewczyna myli słowa modlitwy, tej pomyłce przypisując dziwne przeżycia, które ją czekają. Wbrew normalnym przewidywaniom, udaje się przeżyć kilkanaście godzin w zimnej wodzie i przepłynąć wiele kilometrów; zupełnie przypadkowo dopłynąć do miejsca, gdzie przebywała jej matka i zostać przez tę matkę uratowaną i ogromnym wysiłkiem z innymi dziećmi z pogromu, odwiezioną do szpitala.

Jednak ratunek, chociaż nadzwyczajny i możliwe, że spowodowany siłami wyższymi, które cały czas podtrzymują dziewczynę przy życiu, nie przesądza o pozytywnym końcu tej historii. Dziewczyna wegetuje do później starości na terenie ziem odzyskanych, wyśmiewana i wykorzystywana przez otoczenie.

Opowiadanie powstało na kanwie rzeczywistych wydarzeń, opisanych dość lakonicznie w trzytomowym spisie historii ofiar pogromów autorstwa Siemaszków, o zbrodniach na Wołyniu.

Córka Dwugębnej………………..………………………….………….. str.351

Jest to opowiadanie fantasy, którego akcja toczy się w świecie, gdzie przemoc jest prawem i metodą wychowania kobiet i zwierzokobiet oraz innych istot tam egzystujących. Opisuje edukację przemocową młodej pary ludzi chcących żyć po swojemu.

Pieprzony giermek………………………………..……………………..str.385

Inna historia z tego świata, z bohaterkami baśni o Kopciuszku i jej siostrach i o buncie kobiet przeciw władzy i głoszonej przez nią ideologii – i co z tego buntu zostało, gdy na jego czele stanął mężczyzna…

Utulić zło………………………………………………………………….str. 425

Jeszcze jedno opowiadanie z tego świata, o czarownicy i tym, że zło też jest potrzebne w świecie, musi jednak być kontrolowane. Opowiadanie zawiera nawiązania do współczesnej polityki oraz fragmenty przemówienia ważnej osoby spośród niedawnych decydentów – osadzone w świecie fantasy doskonale do niego pasuje.

Jakie jest imię twoje…………………………………….……………….str.475

Opowiadanie fantasy o czarownicy pragnącej poznać swoje korzenie oraz kontaktach na przestrzeni wieków podobnych jej osób, uzyskiwaniu odpowiedzi prawdziwych, które jednak nie mogą być zrozumiane w kontekście ich czasów.